Tuyên cáo ngày 28/8/1945 của Chính phủ Lâm thời Việt Nam Dân chủ Cộng hòa trong nội các quốc gia, Bộ Thông tin, Tuyên truyền được thành lập. 80 năm đồng hành cùng đất nước, dù có những lúc mang tên gọi khác nhau: Nha Thông tin Tuyên truyền, Bộ Văn hóa, Bộ Văn hóa - Thông tin… nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (VHTTDL), dù dưới tên gọi nào, ngành Văn hóa luôn giữ vai trò và sứ mệnh thiêng liêng “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”.

Văn hóa trong tiến trình đấu tranh cách mạng, giành độc lập, tự do, thống nhất đất nước 

Ngay từ buổi đầu cách mạng, Đảng ta đã xác định vị trí, vai trò đặc biệt của văn hóa, đặt văn hóa ở vị trí trọng yếu trong chiến lược đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước.Đề cương về Văn hóa Việt Nam năm 1943, do Tổng Bí thư Trường Chinh khởi thảo đã định hướng chiến lược cho nền văn hóa Việt Nam.

Đề cương khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng đối với lĩnh vực văn hóa:“Có lãnh đạo được phong trào văn hóa, Đảng mới ảnh hưởng được dư luận, việc tuyên truyền của Đảng mới có hiệu quả”(1);“Cách mạng văn hóa ở Việt Nam phải dựa vào cách mạng dân tộc giải phóng mới có điều kiện phát triển”(2), hướng tới xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa.

Với những nguyên tắc này, Đề cương đã mở đường cho nền văn hóa mới - nền văn hóa cách mạng, và xác định rõ văn hóa là một trong ba mặt trận, để từ đó:“Phải hoàn thành cách mạng văn hóa mới hoàn thành được cuộc cải tạo xã hội”(3). Đó cũng là ngọn đuốc lý luận soi đường để các thế hệ cán bộ ngành Văn hóa không ngừng phấn đấu vì một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. 

Dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, văn hóa đã trở thành vũ khí tư tưởng quan trọng, góp phần hiệu triệu, quy tụ sức mạnh toàn dân để làm nên thắng lợi Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Không khí hào hùng của những năm tháng đó còn ngân vang mãi trong những khúc nhạc nhưTiến quân cacủa Văn Cao,Diệt phát xítcủa Nguyễn Đình Thi, hayMười chín tháng Támcủa Xuân Oanh.

Sau ngày độc lập, công tác tuyên truyền, cổ động trở thành động lực để tái thiết đất nước, bài trừ nạn mù chữ, nâng cao dân trí. Ngay trong thời điểm cam go nhất của kháng chiến chống Pháp, tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc tháng 11/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định: “Văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi”.

Với phương châm “kháng chiến hóa văn hóa, văn hóa hóa kháng chiến”, công tác báo chí, thông tin, tuyên truyền được đẩy mạnh; các loại hình nghệ thuật như ca khúc cách mạng, thơ ca, kịch nói... nở rộ, thổi bùng ngọn lửa yêu nước và ý chí chiến đấu. TrongThư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội họa năm 1951, Hồ Chủ tịch căn dặn: “Văn hóa nghệ thuật cũng là một mặt trận. Anh chị em là chiến sĩ trên mặt trận ấy”.    

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ (1954-1975), văn học nghệ thuật phát triển sôi nổi, phản ánh đời sống chiến đấu, lao động sản xuất ở miền Bắc và tinh thần bất khuất của Nhân dân miền Nam. Hòa nhịp với dòng thác cách mạng, nhiều văn nghệ sĩ, nhà báo - chiến sĩ đã lên đường, mang theo khí thế hào sảng trong câu thơ Tố Hữu:“Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước/Mà lòng phơi phới dậy tương lai”. Những phong trào như “tiếng hát át tiếng bom”, những trang viết, vần thơ, khúc nhạc ra đời từ thực tiễn đã khơi dậy tinh thần chiến đấu, góp phần đưa dân tộc đến đại thắng mùa Xuân 1975, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước. 

Văn hóa - nền tảng tinh thần và động lực phát triển kinh tế - xã hội trong xây dựng và phát triển đất nước  

Sau ngày thống nhất (30/4/1975), đất nước bước vào thời kỳ phục hồi và tái thiết với muôn vàn khó khăn. Trong bối cảnh ấy, văn hóa tiếp tục là nguồn lực tinh thần to lớn, góp phần hàn gắn những vết thương chiến tranh, củng cố khối đại đoàn kết toàn dân, khơi dậy khát vọng kiến thiết đất nước hòa bình, ấm no, hạnh phúc.

Trên khắp mọi miền đất nước, phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở lan tỏa sâu rộng tới từng nhà máy, xí nghiệp, lâm trường, cơ quan, làng xã… trở thành điểm tựa tinh thần và môi trường nuôi dưỡng con người mới xã hội chủ nghĩa.

Năm 1986, khi Đảng khởi xướng và lãnh đạo công cuộc Đổi mới toàn diện đất nước, cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội được thông qua tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VII của Đảng (1991) đã khẳng định rõ: Xã hội xã hội chủ nghĩa mà Nhân dân ta xây dựng là một xã hội có nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.

Từ quan điểm đó, nhiều nghị quyết của Trung ương tiếp tục thể hiện sự quan tâm đặc biệt đến văn hóa. Nghị quyết Trung ương 5 khóa VIII (1998) - Nghị quyết đầu tiên của Đảng chuyên đề về văn hóa, đã nhấn mạnh nhiệm vụ xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc; coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu và động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội.

Nghị quyết số 23-NQ/TW khóa X (2008), rồi đến Nghị quyết số 33-NQ/TW khóa XI (2014) về“Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu con người Việt Nam phát triển toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần các giá trị dân tộc, nhân văn, dân chủ và khoa học”, văn hóa được xác định là nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, là nguồn sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc Tổ quốc, nhằm đạt tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.      

Đặc biệt, Hội nghị Văn hóa toàn quốc nhằm triển khai Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, tổ chức ngày 24/11/2021, đã trở thành một dấu mốc quan trọng. Sự kiện này tiếp tục khẳng định quan điểm của Đảng: Phải đặt văn hóa ngang hàng với kinh tế, chính trị và xã hội trong tiến trình phát triển quốc gia. 

Dưới ánh sáng từ các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước qua 40 năm đổi mới, văn hóa luôn hiện diện là một trong những trụ cột trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Đầu tư cho văn hóa trong giai đoạn 2020-2025 ở một số địa phương đạt tỷ lệ trên 2%, nhiều địa phương đạt trung bình 3-4%/ năm tổng chi ngân sách. 

Hệ thống pháp luật về văn hóa, thể thao, du lịch, báo chí và xuất bản hiện đã có 425 văn bản quy phạm pháp luật, điều chỉnh trực tiếp: 15 luật, 74 nghị định, nghị quyết, 42 quyết định, chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, 294 thông tư liên tịch và thông tư.

Riêng trong nhiệm kỳ Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIII, Bộ VHTTDL đã chủ trì xây dựng ban hành, trình cơ quan có thẩm quyền ban hành, hoàn thiện 124 văn bản quy phạm pháp luật. Trong đó, có 5 luật, 1 nghị quyết của Quốc hội, 30 nghị định của Chính phủ, 1 quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 87 thông tư. Điểm nhấn đặc biệt quan trọng là tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khóa XV đã ban hành Nghị quyết phê duyệt chủ trương đầu tư Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035. Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành nhiều chiến lược, quy hoạch phát triển ngành với tầm nhìn 10 năm, 20 năm. Đây là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược, giúp văn hóa, thông tin, thể thao và du lịch Việt Nam hội tụ bản sắc và tỏa sáng, bứt tốc trong “Kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. 

Các hoạt động văn hóa lấy người dân làm chủ thể, vừa là người thụ hưởng và cũng là chủ thể sáng tạo văn hóa. Các ngành công nghiệp văn hóa đã định hướng phát triển theo phương châm “sáng tạo - bản sắc - độc đáo - chuyên nghiệp - cạnh tranh”, trong giai đoạn 2015-2025, lĩnh vực này đóng góp từ 4 - 4,5% vào GDP của đất nước, góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của Nhân dân. 

Với những thành tích xuất sắc đạt được trong 80 năm qua, ngành Văn hóa đã được Đảng, Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Huân chương Sao Vàng, Huân chương Hồ Chí Minh... 

Những định hướng phát triển văn hóa trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc 

Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới với nhiều yêu cầu, mà “bộ tứ” nghị quyết của Đảng đặt ra: Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị; Nghị quyết 59-NQ/TW ngày 24/1/2025 của Bộ Chính trị; Nghị quyết số 66-NQ/TW và Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 4/5/2025 của Bộ Chính trị - là trụ cột quan trọng để đưa đất nước cất cánh.  

Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định:“Nhìn về tương lai, chúng ta xác định rõ: Muốn phát triển nhanh và bền vững, Việt Nam không thể đi theo lối mòn cũ. Chúng ta phải dám nghĩ lớn, hành động lớn, thực hiện những cải cách lớn với quyết tâm chính trị cao nhất và nỗ lực bền bỉ nhất. Bốn Nghị quyết quan trọng của Bộ Chính trị ban hành trong thời gian gần đây sẽ là những trụ cột thể chế nền tảng, tạo động lực mạnh mẽ đưa đất nước ta tiến lên trong kỷ nguyên mới, hiện thực hóa tầm nhìn Việt Nam phát triển, thu nhập cao vào năm 2045” (4). 

Để văn hóa thực sự phát triển mạnh mẽ, xứng đáng với tầm vóc và vị thế của đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, chúng ta cần quyết tâm thực hiện đồng bộ các giải pháp: 

Thứ nhất,toàn ngành Văn hóa nghiêm túc triển khai thực hiện quyết liệt quan điểm chỉ đạo của Trung ương Đảng, Bộ Chính trị, Ban Bí thư, các đồng chí lãnh đạo Đảng, Nhà nước về phát triển đất nước trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, cũng như bốn Nghị quyết trụ cột đột phá. Tham mưu để Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết về Chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới để xác định hướng đi, tầm nhìn lâu dài, chiến lược cho văn hóa phát triển trong kỷ nguyên giàu mạnh, văn minh, thịnh vượng, vươn mình của dân tộc. Tập trung hoàn thiện thể chế, giải quyết những vướng mắc, bất cập, tháo gỡ “nút thắt”, điểm nghẽn và khơi thông mọi nguồn lực cho phát triển văn hóa, thể thao, du lịch. 

Thứ hai,tiếp tục quán triệt sâu sắc những quan điểm của Đảng về văn hóa. Trong đó, tiếp tục nhận thức rõ: Xây dựng và phát triển văn hóa là sự nghiệp của toàn dân do Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân là chủ thể sáng tạo, đội ngũ trí thức, văn nghệ sĩ giữ vai trò quan trọng.

Phát triển văn hóa là một sự nghiệp cách mạng lâu dài, đòi hỏi phải có ý chí cách mạng và sự kiên trì. Trong tổ chức triển khai công việc, chuyển mạnh mẽ tư duy từ làm văn hóa sang kiến tạo, phục vụ phát triển văn hóa; thấm nhuần quan điểm chỉ đạo của lãnh đạo Bộ VHTTDL: “Văn hóa là nền tảng - Thông tin là mạch dẫn - Thể thao là sức mạnh - Du lịch là nhịp cầu kết nối”; “Bộ hướng dẫn, Sở đồng hành vì một sứ mệnh chung”.

Tiếp tục thực hiện tinh gọn bộ máy, nâng cao năng lực, hiệu lực, hiệu quả. Đẩy mạnh phân cấp, phân quyền theo hướng “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Phân công nhiệm vụ theo hướng “6 rõ” như chỉ đạo của Thủ tướng Phạm Minh Chính:Rõ người, rõ việc, rõ thời gian, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm, rõ thẩm quyền. 

Thứ ba, xây dựng môi trường văn hóa theo hướng thực chất, hiệu quả, tránh phô trương, hình thức để làm cho văn hóa ngày càng thấm sâu vào đời sống xã hội, tập trung ở địa bàn dân cư, cơ quan, doanh nghiệp, khu phố, thôn xóm... Tiếp tục triển khai “Hệ giá trị quốc gia, hệ giá trị văn hóa, hệ giá trị gia đình và chuẩn mực con người Việt Nam trong thời kỳ mới”.

Tăng cường đầu tư cho các thiết chế văn hóa cơ sở phù hợp với đặc thù văn hóa vùng miền, đô thị, nông thôn, miền núi, hải đảo… để phát huy hiệu quả, công năng sử dụng. Chú trọng xây dựng môi trường văn hóa số trong bối cảnh đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ. Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đấu tranh phòng chống suy thoái tư tưởng đạo đức, lối sống; nhân rộng kịp thời các mô hình hay, gương người tốt, việc tốt, điển hình tiên tiến. 

Thứ tư, đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp văn hóa để tạo sức mạnh mềm quốc gia. Ưu tiên tập trung đầu tư cho các ngành Điện ảnh, Nghệ thuật biểu diễn, Du lịch văn hóa, Công nghiệp giải trí…với việc trình cấp có thẩm quyền ban hành các chính sách ưu đãi hỗ trợ về thuế, đất đai, tín dụng… để huy động các nguồn lực xã hội đầu tư. Trình Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển các ngành công nghiệp văn hóa đến năm 2035, tầm nhìn đến năm 2045, tạo những bước đi căn bản trong thời gian tới. 

Thứ năm, phát triển thể thao theo hướng chuyên nghiệp, bền vững. Làm tốt công tác thể thao quần chúng nhằm nâng cao sức khỏe, thể chất cho mọi người dân, qua đó tạo nguồn, chọn lựa những nhân tố mới cho thể thao chuyên nghiệp, thành tích cao. Cải thiện chế độ, chính sách đối với vận động viên, huấn luyện viên; tập trung các nguồn lực và công nghệ hiện đại để đầu tư cho vận động viên thành tích cao được cọ xát, nâng cao trình độ chuyên môn, đủ sức đạt huy chương trên đấu trường khu vực, châu lục và quốc tế.  

Thứ sáu,phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, đủ sức cạnh tranh với các nước trong khu vực theo hướng chuyên nghiệp, chất lượng, hiệu quả. Chú trọng phát triển du lịch văn hóa, khai thác hiệu quả du lịch đêm, ưu tiên phát triển sản phẩm du lịch nghỉ dưỡng biển, đảo và du lịch thể thao, giải trí biển đủ sức cạnh tranh quốc tế. Tiếp tục đổi mới công tác quảng bá xúc tiến theo hướng đa dạng hóa, kết hợp cả xúc tiến cả thực địa và trên không gian mạng, khai thác có hiệu quả xúc tiến thông qua điện ảnh, lễ hội văn hóa tại nước ngoài.

Thứ bảy, tăng cường công tác quản lý báo chí, truyền thông, xuất bản phát triển đúng định hướng “nhân văn, chuyên nghiệp, hiện đại”. Tạo môi trường để báo chí, truyền thông tuyên truyền sâu rộng chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với người dân nhanh nhất, hiệu quả nhất. Đưa báo chí, xuất bản đóng góp có hiệu quả vào công tác giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, quảng bá hình ảnh, đất nước, con người Việt Nam ra thế giới. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong công tác quản lý báo chí, xuất bản. Có cơ chế chính sách để các cơ quan báo chí, xuất bản hoạt động hiệu quả về kinh tế, thích ứng với xu thế báo chí, xuất bản hiện đại. Tiếp tục tổ chức Giải Báo chí toàn quốc “Vì sự nghiệp phát triển văn hóa Việt Nam” chất lượng, có uy tín, lan tỏa hơn nữa các giá trị văn hóa đến với công chúng. 

Với phương châm “Quyết liệt hành động, khát vọng cống hiến” và tuyên ngôn hành động “Văn hóa là nền tảng - Thông tin là mạch dẫn - Thể thao là sức mạnh - Du lịch là nhịp cầu kết nối”, toàn ngành quyết tâm thực hiện thắng lợi nhiệm vụ mà Đảng, Nhà nước và Nhân dân giao phó, đưa sự nghiệp phát triển văn hóa bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc với những thành tựu mới, dấu ấn mới góp phần xây dựng đất nước ta ngày càng đàng hoàng hơn, to đẹp hơn như Bác Hồ kính yêu hằng mong ước.